ئه‌و سیستمه‌ ئابورییه‌ی ڕژێمی دكتاتۆریی درووست ده‌كات

د. به‌یاد جه‌مال عه‌لی

به‌درێژایی مێژوو چه‌ندین جۆر سیستمی ئابوری دروست بووه‌، هه‌ندێكیان كاریگه‌ری زۆر گه‌وره‌یان له‌ مێژووی مرۆڤایه‌تیدا هه‌بووه‌ وه‌ك سیستمی شیوعی و سیستمی سه‌رمایه‌داریی كه‌جه‌نگی گه‌وره‌ی درووست كرد، وه‌ هه‌ندێكیش سیستمی ئابوری به‌پێی بارودۆخ خۆیان دروست كرد وه‌ك وڵاته‌ ئیسكه‌نده‌نافییه‌كان و هه‌روه‌ها وڵاته‌ ئاسیایه‌كان وه‌ك چین و كۆریا و سه‌نگافوره‌.

هه‌ر سیسته‌مه‌ و به‌شێوازی خۆیان رۆڵ ئه‌بینن له‌درووستكردنی ئینتاجییه‌ت و خاوه‌ن كاران و په‌ره‌پێدانی پیشه‌سازییه‌ جیاوازه‌كان. وه‌ له‌ ئه‌مڕۆماندا كه‌ دنیای ته‌كنه‌لۆجیا و به‌دواچونی خوشگوزه‌رانییه‌ بۆ دابین كردنی پێداویستیه‌كانی تاك له‌لایه‌ك، وه‌ به‌هێزبوونی پێگه‌ی وڵاتان له‌جموجۆڵی نێوده‌وڵه‌تیدا له‌ لایه‌كی دی.

به‌ڵام جگه‌ له‌و سیستمه‌ ئابوریانه‌، وولاتانی دیكه‌ كه‌سه‌رچاوی سرووشتیان هه‌یه‌ وه‌ پاڵپشتی ته‌واوی ئابوری و سیستمی حوكمڕانییان به‌ستوه‌ پێی كه‌ئه‌ویش پێی ده‌وترێت ئابوری ڕه‌یعی (ئابوریی ڕه‌یعی: یانى ئه‌و جۆره‌ ئابورییه‌ى كه‌ته‌نها پشت به‌ یه‌ك سه‌رچاوه‌ ئه‌به‌ستێت بۆ داهاتى گشتى) كه‌ زۆر كات سه‌رچاوه‌ی سروشتییه‌.

له‌ گشت نموونه‌كانی ئابوری ڕه‌یعی، حكومه‌ت به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر كارمه‌ندانی زیاد ده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌پاداشت و حه‌وافز بۆ كاری باش كه‌مه‌، كه‌ وا ده‌كات ئینتاجییه‌تی به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو نه‌مێنێت و په‌ره‌پێدانی تاكه‌ كه‌سی بمرێت و تاقه‌تیان نه‌مێنێت، ته‌نها پشت به‌ستنێكی ته‌واو بده‌نه‌ ده‌ست حكومه‌ت كه‌ته‌نها سه‌رچاوه‌ی بژێوی بێت.

ئه‌م به‌شه‌ی كه‌ هه‌موو بژێوی ژیانی ده‌داته‌ ده‌ست حكومه‌ت هه‌ر گه‌وره‌ ده‌بێت تاكو ده‌بێت به‌ چینی ناوندی كۆمه‌ڵگا (الطبقة الوسطى). ئه‌م به‌شه‌ گه‌وره‌یه‌ بوو به‌ ژێرده‌سته‌ی حكومه‌ت، وای لێ هات حكومه‌ت به‌ پێی به‌رژه‌وه‌ندی خۆی بیانجوڵێنێت چونكه‌ خه‌ڵكه‌كه‌ هیچ ڕێكه‌ چاره‌یه‌كی تریان نییه‌ بۆ بژێوی ژیانیان جگه‌ له‌ مووچه‌ی حكومه‌ت. وای لێ هات چینی خوێنده‌وار و ڕۆشنبیر هیچ ڕایه‌ك و ووجودێكی نه‌مێنێت وه‌ لاحول و لا قوه‌ ته‌نها ئه‌شهه‌دومابالله بكه‌ن. ئیتر دوای ئه‌وه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ‌له‌عیراق ڕوویدا به‌ده‌ست ڕژێمی پێشوو، بانگ بكرێیت بۆ شه‌ڕ وه‌ جه‌یش و مه‌ینه‌تی له‌خزمه‌تی فكری ساحێب پاره‌ وه‌ ده‌سه‌ڵات.

هه‌تا دوای ئه‌وه‌ فیكر و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ گه‌شه‌ ده‌كات هه‌تا ئه‌بێت به‌ به‌شێك له‌ هه‌موو جومگه‌یه‌كی كۆمه‌ڵگا، ئیتر دوای ئه‌وه‌ خه‌ویشی پێوه‌ ئه‌بینین چونكه‌ تاك و كۆمه‌ڵگا ده‌وری نامێنێت له‌تاو خه‌می بژێوی ژیان و پارو بۆ منداڵ. چونكه‌ هه‌موو شتێك به‌ده‌ستی حكومه‌ته‌. له‌ كۆتاییدا كوشتنی كه‌رتی تایبه‌ت تاكو هاوڵاتی نه‌توانێت بێ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ بژی.

ئێمه‌ له‌ كوردستان زۆر باسی ئه‌وه‌مان كرد له‌ وتاره‌كانی ڕابردوو كه‌ سیاسه‌تی ئابوریمان هه‌ڵه‌ بووه‌ و تووشی زۆر قه‌یرانی كردین، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا گرنگ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ فیكری ئابوریمان ڕوون بێت وه‌ نه‌مانگه‌ێنێت به‌و نموونه‌ خراپانه‌ی پێش خۆمان روویانداوه‌ له‌ وڵاتی خۆمان و وڵاتانی تر.

Will Turkey start the next war?

By Dr. Bayad Jamal Ali

            The preparations for the Mosul attack has been going on for a significant time, many countries and factions have been involved in these preparations from the US – led coalition, Iraq, Iran, Kurdistan, and of course, Turkey among many others.

The recent statement by Turkey`s President Recep Tayyip Erdogan that only Sunni Muslims can live in Mosul spurred a public condemnation in Iraq, yet still some Sunni factions welcomed it, and some Kurdish factions between the interest oriented and the Islamic oriented political parties partially accepted the statement.

 

The existence of the Turkish army in the Iraqi territory under the excuse of fighting the Kurdistan Workers Party (PKK) has created tension and harsh statement exchange between Baghdad and Ankara, yet the weak Iraqi government is helpless against all its problems, in turn, increasing Erdogan`s ambition in reclaiming Mosul Vilayet.

 

The Turkish media has been promoting the idea of a greater Turkey with a new redrawn map that includes Thrace, Macedonia, Crete, Cyprus, Armenia, Aleppo and Northern Syria, Mosul, and the Kurdistan Region of Iraq including the disputed territories like Kirkuk.

 

Economic wise, Turkey has been successful in flooding these areas dependent on Turkish products, as well as an invasion of Turkish businesses and companies in all the economic and business sectors of these companies. No doubt that Iraq after 2003 till today has been importing almost everything from Turkey, yet most important is that Turkey has almost full control over Kurdistan`s Region oil export. As the Kurdish region export its oil through Ceyhan port and the oil revenues are delivered to Turkish banks, as both sides have signed a fifty year oil deal.

 

Moreover, Turkey managed to attract the Syrian businessmen and factories to Turkey by offering them tax exemptions and subsidies so they can move their factories from Aleppo and other war torn Syrian cities to Turkey.

 

This Turkish economic expansion on the region along with the Sunni Islam rhetoric has strengthened their position in the Middle East as one of the major players allied with the Kingdom of Saudi Arabia and the Gulf state against the Shia Islam rhetoric alliance of  Iran – Iraq- Syria`s Assad – Lebanon`s Hizbollah.

The Mosul Attack is important as it will take the Middle East to the next phase of who can get the bigger slice of the pie, and if would the economic ambitions will lead to territorial expansion and even a regional war?

تورکیا جەنگێکی نوێ دەست پێدەکات؟

د. به‌یاد جه‌مال عه‌لی

ئامادەکارییەکانی شەڕی موسڵ دەمێکە بەردەوامە، و چەندین وڵات و لایەن بەژدارن لەم ئامادەکاریانە لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، عیراق، ئێران، کوردستان، وبێ گومان تورکیا

ووتە تازەکانی سەرۆکی تورکیا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لەبارەی موسڵ و پێویستی نیشتەجێبوونی تەنها موسڵمانە سوننەکان لەو ناوچەیە قسەیەکی زۆری بەدوای خۆی هێنا، لە کاتێکدا کە هێزە شیعییەکان و هەندێک لە سوننە و کرد دژی بوون، بەڵام هێزە کوردییەکانی کە بەرژەوەندی لەگەڵ تورکیا هەیە و هێزە کوردییە ئیسلامییەکان و عەرەبە سوننەکانی تر پشتگیری هەموو کارێکی تورکیا دەکەن

وجودی هێزی سوپای تورکیا لە ناو خاکی عیراق بەناوی شەڕکردن لە دژی پەکەکە شکاندنی سیادەی دەوڵەتی عیراقییە لە لایەک، وە هی کوردستان لەلایەکی تر، هەروەها چەندین جار قسەی ڕەق و هەڕەشە کراوە لە نیوان بەغدا و ئەنقرە بەڵام بێ هێزی عیراق و غەرق بوونی لە گەندەڵی و تیرۆردا بێ دەسەڵاتی کردووە

ئەم بێ دەسەڵاتییە وای کرد خەونە ئەردۆغانییەکان گەشە بکەن بۆ گێڕانەوەی ویلایەتی موسڵ، وە میدیای تورکی ماوەیەکە فیکرەی تورکیای گەورە زۆر باس دەکات کە جگە لە تورکیای ئێستا تراقیا، مەقدۆنیا، کریت، قوبرس، ئەرمینیا، حەلەی و باکوری سوریا، موسڵ، هەرێمی کوردستان بە ناوچە کێشە لەسەرەکان و کەرکوکیشەوە

لە ڕووی ئابوری، تورکیا توانی بازاڕەکانی دەوروبەری پڕ بکات لە کاڵای تورکی، وە هێرشکردنی کۆمپانیا تورکییەکان بۆ هەموو بوارێکی ئابوری و بازرگانی لەم وڵاتانە و لەکوردستان بەتایبەتی. جگە لەوەی بواری هەناردەکردن نەوت لە رێگەی مینای جیهان و پارەی نەوتی کوردستان لە بانکەکانی تورکیا نووستوە، بە تەواوەتی کەوتوینەتە ژێر مەڕحەمەتیانەوە

هەروەها تورکیا توانی زۆربەی سەرمایەدار و خاوەنکارە سورییەکان و مەعمەلەکانیان ڕابکێشێت بۆ تورکیا وە پشتگیریان بکات بۆی ئیش لە تورکیا درووست بکەن

ئەم گەشەکردنە ئابورییەی تورکیا لەگەڵ ووتاری ئیسلامی سوننی وای کرد تورکیا ببێت بە یاریزانێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هاوپەیمانێتی لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە وە وڵاتانی کەنداو ببەستێت لە دژ ووتاری ئیسلامی شیعی بە سەرکردایەتی ئێرانی هاوپەیمانی ئەسەد و حزب اللە و عیراق.

شەڕی موسڵ هەنگاوێکی گرنگە بۆ هەموو هێزەکانی کە دەیانەوێت پشکی شێر و گەورەترین غەنیمەیان دەست بکەوێت، بەڵام لێرەدا ئەبێت بیر لەوە بکەینەوە ئەم گەشەکردن و بەهێز بوونە ئابوورییەی تورکیا دەبێتە تەماعی خاک و زەوی و زیادکردنی هێز کە بۆی بجەنگێت؟ وە ئایا ئێمە چی بکەین بۆی ژێر پێ نەکەوین؟

هل ستشعل تركيا فتيل حرب جديدة في المنطقة؟

د. بياد جمال علي

الاستعدادات لمعركة الموصل مستمرة منذ فترة طويلة، و العديد من الدول و الاطراف مشاركين في هذه الاستعدادات من التحالف الدولي بقيادة الولايات المتحدة الامريكية، العراق، ايران، اقليم كردستان، و بالطبع تركيا

.

التصريحات الاخيرة للرئيس التركي رجب طيب اردوغان حول موصل و ايجاب مشاركة و عيش المسلمين السنة فقط في منطقة الموصل اثار الكثير من الاراء المتضاربة، حيث لاقت رفضا من القوى الشيعية و بعض القوى السنية و بعض الكرد، فيما رحب به من قبل بعض القيادات السنية و الاحزاب الكردية ذات الميول الاسلامية و اصحاب المصالح مع تركيا

.

وجود قوات من الجيش التركي داخل الاراضي العراقية بحجة ملاحقة حزب العمال الكردستاني تعتبر انتهاك للسيادة العراقية، و حدثت مناوشات كلامية عديدة بين بغداد و انقرة، و لكن ضعف الحكومة العراقية و غرقها في الفساد و الارهاب شجع من تطور الرغبات الاردوغانية في استرجاع ولاية الموصل.

الاعلام التركي ممنهج منذ فترة على ترويج فكرة و خريطة تركيا الكبرى، و التي تضم تراقيا، مقدونيا، كريت، قبرص، ارمينيا، حلب و شمال سوريا، موصل، اقليم كردستان و المناطق المتنازع عليها من ضمنها كركوك

.

من الناحية الاقتصادية، تركيا نجحت في اغراق الاسواق المحيطة بها بالبضائع التركية، و غزو الشركات التركية لجميع قطاعات الاقتصاد و الاعمال و التجارة. لا شك من بعد 2003 الى اليوم، العراق معتمد اعتماد شبه كلي على البضائع المستوردة من تركيا، و مع هذا، تركيا تقريبا مسيطرة على التصدير النفطي لاقليم كردستان. بحيث الصادرات الكردية التي تباع من ميناء جيهان التركي و ايراداتها تدخل حسابات البنوك التركية، و الطرفين وقعا عقد نفطي لخمسة عقود

.

اضافة الى ذلك، تركيا استطاعت جذب رجال الاعمال السوريين و رؤوس اموالهم و معاملهم الى تركيا و حمايتهم من الحرب السورية، و تقديم الدعم الصناعي و الضريبي لهم.

السيطرة الاقتصادية التركية في المنطقة مع خطاب الاسلام السني جعلت تركيا لاعبا اقليميا بتحالفها مع المملكة العربية السعودية و دول الخليج ضد خطاب الاسلام الشيعي بقيادة ايران و تحالفها مع العراق و نظام الاسد و حزب الله

.

معركة الموصل خطوة محورية لبسط النفوذ و الانتقال الى المرحلة الثانية، و هي من يستطيع اخذ اكبر قسم من الكعكة، و هل الطموحات الاقتصادية التركية تتطور الى مطامع في ضم هذه الاراضي و توسيع خريطة جمهورية تركيا و البدء في حرب اقليمية جديدة؟