بەریتانیا بمێنێتەوە یان نا

د. بەیاد جەمال عەلی

ڕۆژی پێنجشەمە 23 ی 6 بەریتانیا ڕیفراندۆم دەکات لەسەر مانەوەی لە یەکێتی ئەوروپی، لە ڕیفراندۆمەکە خەڵک دەنگ لەسەر ئەوە ئەدەن کە بمێننەوە یان بڕۆن، وە ترسێک زۆر هەیە لەوەی ئەگەر دەنگ بدەن بە دەرچوون ئابووری بەریتانیا تووشی پەرتەوازە بێت و شۆکێک بات لە ئابووری جیهان. بەڵام هەندێک ئەبینن کە دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا لە قازانجیانە وە سەربەخۆی ئابوریان بۆ ئەگەڕێتەوە کە چل ساڵە لای خۆیان نەماوە.

بەریتانیا پەیوەندییەکی ئابووری گرنگی هەیە لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا کە گەورەترین بازاڕی جیهانە. لە %47 لە هەناردەکانی (صادرات) بەریتانیا، وە لە %53 هەوردەکانی (واردات) بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپاوە دێت، جگە لەوەی کە زیاد لە سێ ملێۆن کار لە بەریتانیا پەیوەندی هەیە بە بزنسی ئەوروپی .

قەبارەی وەبەرهێنانی ئەوروپا لە بەریتانیا زیاترە لە 700 ملیار دۆلار کە ئەکاتە زیاد لە %50 ی هەموو وەبەرهێنانەکانی ناو بەریتانیا. لە بەرامبەردا بەریتانیا هەفتەی 190 ملێۆن پاوەندی ئەستەرلینی ئەداتە یەکێتی ئەوروپا بۆ ئەندام بوونی لە یەکێتێکەدا.

پێش ئەوەی بەریتانیا بچێتە یەکێتی ئەوروپا لە ساڵی شەستەکان لە %30 ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوانیاندا بوو، بەڵام دوای ئەوەی بوون بە ئەندام هەردوولا کاریان کرد لەسەر چاک کردنی سیاسەتە ئابوری و بازرگانییەکانیان وە لابەردنی گومرگ و جەندین کۆسپی تر کە وای کرد ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوانیاندا بگاتە %50 - %60.

هەروەها وەک ئەندامێکی یەکێتی ئەوروپا کێشە و گفتوگۆکان لەگەڵ ووڵاتانی جیهاندا ئەکەوێتە سەر شانی ئەوروپا، لێرەدا ئەوە گرنگە بیزانین کە بەریتانیا هەر خۆی دەکاتە 16% ئابوری ئەوروپا، بەڵام کە کێشەی ئەبێت هەموو ئەوروپا بە پێی ئەوەی گەورەرین بازاڕی جیهانە گفتوگۆکانی بۆ ئەکات کە زۆر بەهێزترە لەوەی بەریتانیا هەر خۆی بێت.

لایەنی ئەوەی کە ئەیەوێت بمێنێتەوە ئەبینێت کە لە حاڵەتی دەرچوونی لە یەکێتی ئەوروپا بەریتانیا زۆر لەواز دەبێت و ئابورییەکەی تێک ئەچێت وە وەبەرهێناەکانی ئەوروپا ئەکشێنەوە هەروەها ئەو هەلی کارانەی کە بەبۆنە بزنسەکانی ئەوروپا درووست ببوون کەم دەکەن جگە لە زەرەرمەند بوون لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی کە گومرگ دائەنرێتەوە لەسەر کاڵا بەریتانییەکان وە گرانبوونی کاڵا ئەورووپییەکان لەسەر هاووڵاتی بەریتانی.

لایەنی کە ئەیەوێت دەرچێت ئەبینێت کە مانەوەیەن لە یەکێتی ئەوروپا لاوازیان دەکات و ئەیانەوێت سەربەخۆیی ئابووریان بۆ بگەڕێتەوە وە هەروەها پارەی ئەندامێتێکەیان بۆ بگەڕێتەوە لەگەڵ نەهێشتنی هاتنی هاووڵاتیانی ئەوروپی تر بۆ کار کردن لە بەریتانیا وەک ڕۆمانی و پۆڵەندی و لیتوانی.

یەکەم جارە ڕیفراندۆمی وەها بکرێت بۆ ئەندامێکی یەکێتی ئەوروپا، هەر لایەنەوە خاڵی خۆی هەیە بۆ مانەوە و دەرچوون، بەڵام ئەوەی ئەیبینم و ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییکان باسی دەکەن کە مانەوەی بەریتانیا باشتر خزمەتی ئەکات.

هەردوولا شەڕیانە لەسەر ئەوەی باشترین بەرژەوەندی بۆ بەریتانیا دابین بکەن، خۆزگە لە کوردستانیش ڕۆژێک لە ڕۆژان شەڕ لەسەر بەرژەوەندی گەل بکراییە بە کردار....

To Brexit or Not to Brexit

Dr. Bayad Jamal Ali

On Thursday, the 23rd of June, the UK will hold a referendum to leave or stay in the European Union, and it will choose to remain or not, and there are fears of chaos in the British economy and a shock to the world economy in case the vote is to leave the EU. Yet, others see that if the UK leaves the EU it would be better off, and will regain its economic independence after a partnership of four decades.

The UK has an important economic relationship with what is known as the biggest market in the world – the EU. As much as 47 percent of the UK’s exports are sent to the EU, and 53 percent of the UK’s imports come from the EU, and more than 3.3 million jobs in the UK that are related to EU businesses. The size of European direct investment in the UK is valued at more than $700 billion dollars, which makes up around 50 percent of total foreign direct investments in the UK. Meanwhile, the United Kingdom pays around £190 million per week to the EU in membership fees.

Before the UK joined the EU in the 1960s, trade was less than 30 percent between both sides, now it has reached 50-60 percent. Both sides worked to change their policies to get rid of trade obstacles like tariffs and others to increase trade share. As a member of the EU, all trade negotiations and competition negotiations with the rest of the world were done by the EU on behalf of the UK as the biggest market in the world. As the UK economy makes around 16 percent of the EU’s economy, when the EU bloc negotiates on behalf of the UK, it will give immense power against the UK being alone.

The mathematics of profit and loss is used by both sides of the referendum. The pro-staying camp emphasizes the loss and chaos that will face the UK economy in case of leaving, and says it will result in an end to European investments in the UK, jobs created in relation to the EU, and a return of trade obstacles like tariffs, which will make things more expensive for UK consumers.

On the other side, the camp to leave the EU sees that the UK staying in the EU has a negative impact, and if they leave, they will regain economic independence and will flourish, ending issues of the migrant crisis, free labor movement of the EU that led to many job seekers from European countries like Poland, Lithuania, Romania, and others emigrating to the UK, as well as not paying membership fees to the EU.

This referendum is the first time that an EU member wants to leave the bloc, and there are different reports and interpretations of its impact, yet most economic and political institutions and analysts see that the UK is better off remaining in the EU. Let’s see how the British public decides.

أكون أو لا أكون.. بريطانيا تقرر

د. بياد جمال علي

في اليوم الثالث و العشرون من يونيو, ستقوم المملكة المتحدة بأجراء أستفتاء لتقرير مصير البقاء في الأتحاد الأوربي أو الخروج منه. هنالك مخاوف من تبعات من هذا الخروج مما قد يسبب فوضى في الأقتصاد البريطاني و صدمة للأقتصاد العالمي. لكن. هنالك أراء أخرى بأن هذا الخروج سيكون أجابيا و يعزز الأستقلال الأقتصادي للمملكة المتحدة.

المملكة المتحدة لها علاقات أقتصادية في غاية الأهمية مع الأتحاد الأوروبي الذي يعتبر أكبر سوق في العالم. بحيث أن 47% من صادرات برييطانيا تذهب الى الأتحاد الأوروبي و 53% من وارداتها تأتي منهم. أيضا, العلاقة التجارية بين الشركات الأوروبية و بريطانيا أدت ألى خلق أكثر من 3.3 مليون فرصة عمل للبيريطانيين. حجم الأستثمارات الأوروبية المباشرة يفوق 700 مليار دولار في بريطانيا و تتعتبر نسبتها أكثر من 50% من جميع الأستثمارات الأجنبية في بريطانيا. من جهتها, المملكة المتحدة تدفع أسبوعيا 190 مليون جنيه أسترليني للعضوية في الأتحاد الأوروبي.

قبل أنضمام المملكة المتحدة للأتحاد الأوروبي في مقتبل الستينيات, كان حجم التبادل التجاري أقل من 30% بينما في يومنا هذا تتراوح بين 50 % - 60 %. في سياق هذه الأتفاقية, قام الطرفان بتغيير سياساتهما الأقتصادية و التخلص من العقبات, كالتعاريف الجمركية مما أدى الى زيادة حجم التبادل التجاري بينهما.

من جهة أخرى, الأقتصاد البريطاني يعتبر 16% من مجموع الأقتصاد الأوروبي و لكن تقوم هيئات الأتحاد الأوروبي بالتفاوض مع بقية العالم من اجل الأتفاقيات الأقتصادية و التجارية نيابة عن بريطانيا مما يعطيها زخم أكبر.

بالنظر لحسابات الربح و الخسارة في هذا القرار, فأن معسكر البقاء يعبر عن مخاوفه من الفوضى التي تصيب الأقتصاد و خروج الأستثمارات الأوروبية و ضياع فرص العمل, كذلك أعادة التعاريف الجمركية على البضائع البريطانية.

في الجانب الأخر من المعسكر, يرون بأن بقاء المملكة المتحدة في الأتحاد الأوروبي له تأثير سلبي و خروجها سوف يعزز الأستقلال الأقتصادي و أزدهاره و التخلص من هجرة الأيادي العاملة من دول أوروبا الفقيرة مثل رومانيا, بولندا و ليثوانيا و عدم دفع عضوية الأتحاد الأوروبي و أستثمارها في مجالات أخرى.

هذا الأستسفتاء يعتبر الأول من نوعه من حيث أن دولة أوروبية تريد الخروج من الأتحاد, و حسب التقارير من المؤسسات الدولية الأقتصادية و المالية, فأن من الأفضل للمملكة المتحدة البقاء في الأتحاد الأوروبي, ونحن ننتظر و نرى ماذا سوف يقرر الشعب البريطاني.

From Land Of Chocolate to Land Of Oil

By Dr. Bayad Jamal Ali

Switzerland held a referendum on the idea of basic income, the Swiss constitution would've been amended to "ensure the introduction of an unconditional basic income," which "shall enable the whole population to live in human dignity and participate in public life."

The proposal was that to provide monthly income to every Swiss citizen the amount of $2500 monthly, and it doesn’t matter how wealthy or poor the citizen is, it is a basic income for everyone.

Can you imagine what the result of the referendum was?    

77% of the voters said NO to the bill, and the idea was defeated by the voters. As they thought this free money will not only be a burden on the Swiss government, but also will decrease the country`s economic competitiveness against other countries as it will minimize the incentive to work. On the other hand, the unemployment rate in Switzerland is rather low around 3%, and has a high productivity level of culture which led to the reject of this proposal.  This is not strange on the Swiss people, as in 2012 they also rejected a bill to increase the vacation period from four weeks to six weeks.

One of the most significant weak points in Kurdistan is, and was, the massive spending of public funds with no clear fiscal policies, as well as extremely low productivity levels. And unlike the Swiss citizens, Kurds were happy to participate with their government.

In addition, the government used the hiring of public sector employees as buying votes and allegiance. And in doing so, many of these “employees” were only on paper and not contributing anything to the economic productivity but actually having more of a destructive effect. And there was a high level competition between people on getting their names as public servants and receive the cheap money.

The love for your country comes with actions not only words, when you approve and assist the mistakes of your government then you are as guilty as anyone else. 

ڕوانگەیەک لە ئایندەی هەموومان وە لە مەوقعی خۆمان

لە ساڵی 1988 کۆمپانیای کۆداک زیاد لە 170 هەزار کارمەندی هەبوو وە 85% کاغەزی شتنەوەی وێنەی جیهانی بەرهەم دەهێنا... دوای چەن ساڵێک کۆمپانیاکە ئیفلاسی کرد و مایە پووچ بوو لەبەر ئەوەی ئەو "بزنز مۆدیل" کە ئیشیان لەسەر دەکرد باوی نەما!

ئەوەی بەسەر کۆداک هات بەسەر زۆر لە کەرتە پیشەسازییەکان دێت لە 10 ساڵی داهاتوو کە چۆن ڕووی دا لە 10 ساڵی ڕابردوو... وە لەوە ئەچێت هەموو کەسێک جوان دیقەتی نەیات

زوو زوو تەکنەلۆجیا درووست ئەبێت بە شێوەیەک لە مێشکی کەسدا نییە بەڵام لە پڕ ڕۆڵێکی کاریگەر ئەبینێت لە ژیانمان و تەکنەلۆجیاکانی پێش خۆی تێکئەشکێنێت... ساڵ بە ساڵیش ئەمە زیاتر ئەبینین لە ڕێگەی زیرەکی پیشەسازی، تەندروستی، سەیارەی بێ شۆفێر ، چاپی 3D, کشتوکاڵ، خوێندن... ئەمەی ئێمە بۆی ئەچین پێی ئەڵین نەوەی چوارەم لە شۆڕشی پیشەسازی! 

ئیتر نازانم ئێمەی کورد لە شۆڕشی پیشەسازی یەکەم تێگەیشتوین تاکو بچینە چوارەم؟

بەرنامە سۆفتوێرەکان چەندین کەرتی پیشەسازی وێران دەکات لە دە ساڵی داهاتوو... با تۆزێک نموونەتان بۆ باس بکەم

ئێستا بەرنامەیەک هەیە ناوی "ئوبەرە" کە بووە بە گەورەترین کۆمپانیای تەکسی لە دنیادا وە خۆشیان ساحێبی یەک سەیارەش نین! 

بەرنامەیەکی تر هەیە ناوی "ئێر بی ن بی" کە گەورەترین کۆمپانیای حیجزی هۆتیل و شوقەیە بەڵام خۆی ساحێبی ژوورێکیش نییە

زیرەکی پیشەسازی Artificial Intellegince ئێمە دەبات بەرەو دنیایەکی نوێ

بۆ نموونە ئێستا کۆمپانیای "ئای بی ئیم" IBM WATSON وای کردوە ڕاوێژی یاسای یاخو ئیستیشارەی قانونی بۆت بکات بە چەن چرکەیەک و باشتر بیکات لە مرۆڤ.. وە هەروەها زیرەکی پیشەسازی و ئامێرەکانی دۆزینەوەی نەخۆشی ڕۆڵی زیرەکتر و نەتیجەی باشتر ئەدەن لەوەی مرۆڤ خۆی بیکات

ساڵی 2030 کۆمپیوتر زیرەکتر ئەبێت لە مرۆڤ.

ساڵی 2020 سەیارەی بێ شۆفێر دێتە بازاڕ کە بە پێی نموونەکە تەلەفون ئەکەیت بۆ سەیارەکەت بۆی بێت بە دوات وە کێشەی گەڕاج و سەیارە ڕاگرتنت نابێت، وا باس دەکەن کە مناڵەکانمان پێویستیان بە مۆڵەتی شۆفێری نابێت!

ڕێژەی مردن بە ڕووداوی هاتوچۆ لە ملیۆنیک و دووسەد هەزار دادەبەزێت بۆ تەنها دووسەد هەزار لەبەرئەوەی سەیارەی بێ شۆفێر ڕێژەی ڕووداویهاتوچۆ کەم دەکاتەوە لە باتی ئەوەی هەموو سەد هەزار کیلۆمەتر ڕووداویکی هەاتوچۆ ڕووبدات دەبێت بە هەموو دە ملێون کیلۆمەتر جارێک.

سەیارەکانمان دەبێت بە "تێسلا، گووگڵ، ئەپڵ..." کۆمپانیاکانی سەیارەکان هەمووی ئەیەوێت فریا بکەوێت بەڵام تەکنەلۆجیای گووگل و ئەپڵ زۆر لە پێشە

سەیارەی کارەبایی ڕۆژ بە ڕۆژ زیاد ئەکات و لە ئێستادا تێسلا داواکارییەکی زۆری لەسەرە لە وڵاتانی جیهان وە ڕۆژ بە ڕۆژ کار لەسەر ئەوە دەکرێت ژینگە پاکتر بێت و ئیزعاجات کەمتر بێت. 

کۆمپانیاکانی تەئمین زۆر زەرەرمەند ئەبن چونکە ڕووداوی هاتوچۆ زۆر زۆر کەم دەکات. 

لە جیهانی تەندروستی ئیش لەسەر ئەوە دەکرێت کە ئامێرە پزیشکییەکان لە تەلەفونەکەت ببەسترێت لە ڕێگەی Tricode X بۆی بتوانیت ئەشیعە و فەحسی خوێن و پیداویستییەکانی ترت بە خۆڕایی دەستت بکەوێت.

شێوازی خوێندنیش ئەگۆڕێت چونکە وای لێ یەت موبایەلی زیرەک نرخی زۆر هەرزان دەبێت و هەموو کەس پێی ئەبێت 

ئێمە لە بەردەم گۆڕانکاری گەورەداین، ئێمەی کورد لە کوێین بە بەراورد لەگەڵ جیهاندا؟

ئایە دەست ئەیات لەم جیهانە پێشخستن بە عەقڵیەتی خۆمان نەیەین؟

ئایە ئەم نەوانەی کە تەخەروج ئەکەن لە زانکۆکانمان ئەتوانن بەشدار بن لە پێشکەوتنی ئینسانیەت و تەکنەلۆجیا؟

ئایە ئیدارەی حکومەت بەم شێوەیە هیوا ئەبەخشێت بۆ ئابوری و بژێوی ئایندەی میلەتێک؟

د. بەیاد جەمال عەلی

عەقڵیەتی کوردی و بەرهەمی خۆماڵی

ماوەیەکە دراسەی بابەتی بەرهەمی خۆماڵی ئەکەم، ئینجا ئەمجارە باسی کەمتەرخەمی حکومەت و شریکایەتی ئیجباری مەسٶلە گەندەڵەکان و کۆمپانیا حزبیەکان ناکەم، بەڵکو باسی عەکسەکەی ئەکەم کە هاوڵاتییانی و بەکاربەری کورد کە لەم قەیرانەیا زۆر گلەیی لە حکومەت کرد کە ئیهمال بووە لە پەرەپێدانی بەرهەمی خۆماڵی کە منیش بە تەواوەتی هاوڕام، بەڵام ئەوەی کەباس نەکراوە دۆزینەوەی خەلەلەکان لە عەقڵییەتی خۆماندا. 

لە سوپەرمارکێتێک بووم قونسوڵی ئێرانی لە سلێمانی خۆی کرد بە ژووردا داوای ماستی کرد، کابرای ساحێب دووکانیش ووتی ئەم جۆرەمان هەیە تورکیە و ئەم جۆرەمان هەیە سعودیە و ئەم جۆرەمان هەیە نازانم چییە، کابرا سەری ڕاوەشان ووتی (ئیرانی میخام) ئێرانیم ئەوێت، چەنێک ساحیب دووکان ووتی ئەمانە تامیان خۆشترە و وایە و وایە کابرا هەر ئێرانییەکەی برد ئیتر گرنگ نەبوو بەلایەوە لە تاران درووست کراوە یان مەریوان. 

لە لایەکی ترەوە هەموو ئەزانن کە سیانزدە ساڵی ڕابردوو زۆربەی زۆری پرۆژەی نیشتەجێبوون و پرۆژە حکومییەکان و هەمو جۆرەکان ئەدرا بە کۆمپانیای تورکی لەبەر ئەوەی ئەوان شارەزای زۆر باشتریان هەیە لە ئێمەی کورد لە بابەتی بینا درووست کردن، ئینجا من لە نزیکەوە ئاگادار بووم لە چەند پرۆژەیەک لە گەورەترین پێداویستی تاکو بڕغویەک لە تورکیاوە ئەیانهێنا، بۆ نموونە ئەگەر تۆ لە پرۆژەیەکی نیشتەجێبوون بژیت ئێستا کە تورک درووستی کردبێت سپلیتەکەت یان ئارچەلیکە یان ڤیستڵە وە بۆ هەموو شمەکەکانی تر. 

کە چی چەن ساڵێکە موتابەعەی ئەم میلەتەی خۆمان ئەکەم وە ئەم فەترەی ڕابڕدوو زیاتر بۆی بزانم ئایا بەکاربەری کورد شتی خۆماڵی ئەکڕێت یا چۆن ئەیبینێت؟ ئایا ئێمە داوا لە خاوەن کارە کوردەکان بکەین مەعمەل بێنن و بەرهەمی خۆماڵی درووست بکەن موشتەری ئەبێت؟

خۆم چەندین جار وە ئەکیدم تۆش چەندین جار بینیوتە لە شوێنان کابرای ساحێب دووکان ووتوێتی ئەم شتە هی خۆمانە و ئەم شتە هی فڵان دەوڵەتە ئەوەی خۆمانت بە سووک بینیوە و ئەوەی ترت کڕیوە

ئەتوانم چەند نموونەیەکتان بۆ بێنمەوە

لە هەولێر مەعمەلێکی ئایس کرێم و چلوورە هەیە کە بە کواڵتیەکی بەرز درووست دەکرێت وە بە تام و پاک و تەمیز بەڵام موشتەری زۆر کەمترە بە چاو چلوورەی تورکییەوە

لە هەولێر مەعمەلی ئاسن هەیە کە شیشی بینا بەرهەم ئەهێنێت بەڵام فرۆشی کەمترە لە هی ئۆکرانی و ئیرانی

لەسلێمانی خەستەخانەی فاروق هەیە کە یەکێکە لە پێشکەوتوترین خەستەخانەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەچی خەڵک حەز ئەکات بیشکێنێت و ئەڵێت کوڕە کەی شوێنە خەڵی تیا مرد.... ئەی خەستەخانە ئەتەوێت پێغەمبەر عیسای تیا بێت و کەس نەمرێت

ئینجا خۆشم مارکەی بەیادم درووست کرد بۆ ئامێری کارەبایی لەسپلیت و سەلاجە و تەلەڤزیۆن و ئەم شتانە وەک هەنگاوی یەکەم لە مەعمەلەکانی چین و تایلند درووستم کرد و بە کواڵتی زۆر بەرز کە لە هەزاردا یەک خەلەلی هەبوو، ووتم ئەگەر سەرکەوتوو بێت وا ئەکەم لە کوردستان مەعمەل بکەمەوە و بەرهەم بێنم، کەچی چونکە ناوەکەی کوردی بوو کڕیاڕی کەم بوو بەڵام لە بەغدا و بەسرە و ئێران تاکی نەمایەوە ئیتر منیش پەشیمان بوومەوە. 

ئێمە کێشەی ئەوەشمان هەیە کە لە هیچ نارانین و لە خۆمانەوە حوکم ئەیەین بەسەر خەڵک و بەسەر شتدا... بۆ نموونە ئەو ڕۆژە لای بەقاڵ بووم پیاوێک هات ووتی ئەرێ کاکە پڕتەقاڵی دیالە نەهات؟ بەقاڵەکە ووتی با تاقی کردنەوەیەک بکەین، جوابی داوە بەڵێ تازە گەیشت، واللە کابرا پڕتەقاڵێکی بۆن کرد وتی ئای چەن خۆشە فەردەیەکم بەرێ... کە ڕۆیشت بەقاڵەکە ووتی ئەوە پڕتەقاڵی ئێرانە بەڵام کابرا لێی نازانێت هەر لە خۆیەوە ئەڵێت پڕتەقاڵی دیالەم ئەوێت.

ئەگەر گۆڕانکاری لە عەقڵییەت و هەڵسوکەوتی خۆماندا نەکەین چۆن چاوەڕێی گۆڕانکاری بین لە ستراتیژ و بڕیاڕەکانی حکومەتدا.... حکومەتەکە پێک هاتووە لە خەڵکی ئەم کوردستانە و لە کەس و خزمی هەموومان بۆیە پێداچوونەوەکی تەواومان ئەوێت لە هەموو جوومگەکانی ژیانمان بۆ ئەوەی ئیمەش وەک میلەتانی تر دڵسۆز بین بۆ ووڵاتی خۆمان و تەنها شیعارات نەبێت.

هیوای خواردنی پڕتەقاڵی دیالە و هەناری عەبابەیلێ و کاڵەکی شەمەتان بۆ ئەخوازم

د. بەیاد جەمال عەلی

وڵاتی شوکوڵاتە لە کوێ، ووڵاتی نەوت و گاز لە کوێ

د. بەیاد جەمال عەلی

سویسرا دوێنێ دەنگدانیان کرد لەسەر بڕیارێک کە هەموو هاوڵاتییەکی سویسری مانگی دوو هەزار و پێنج سەد دۆلاری ئەمریکی $2500 وەربگرێ لە حکومەت ئیتر گرنگ نییە ئیشی هەبێت یان نا، دەوڵەمەند بێت یان نا، گەورە بێت یا بچوک، گرنگ ئەوەیە حکومەتی سویسری گەرەنتی بکات هەموو هاوڵاتییەکی داهاتی مانگانەی هەبێت و هیچی کەم نەبێت.

تەسەور ئەکەیت ئەنجامی دەنگدانەکە چی بێت؟

77% ی دەنگداران بە "نا" وەڵامیان دایەوە وە یاساکەیان پووچەڵ کردەوە، وە هۆکارەکەی ئەوەیە کە خەڵکی سویسری ئاسوودە نەبووە بەوەی پارەیەک وەربگرێ بە بێ ماندووبوونی خۆی وە هۆکار ئەبێت بە زیاد بوونی ڕێژەی تەمەڵی، چونکە ئەوکاتە زۆر کەس پێویستی بە ئیش کردن نامێنێت و زەرەر ئەیات لە ئابووری سویسرای خۆشەویست.

ئینجا ئەمە نامۆ نییە لە خەڵکی سویسرا چونکە ساڵی 2012 یاسایەکی تریان ڕەت کردەوە کە زیاد کردنی پشووی خەڵکی ووڵاتەکە بوو لە چوار هەفتە بۆ شەش هەفتە، ئەوەش ڕەت کرایەوە لەبەر ئەوەی ووتیان ئەگەر ئێمە پشوومان زیاد بکەین ووڵاتانی کە مونافەسەمان ئەکەن پێشمان ئەکەون ئەوەش زەرەر لە سویسرا ئەیات لەبەر ئەوە چوار هەفتەمان بەسە.

یەکێک لە کێشە گەورەکانی کوردستان ئەوەیە کاتێک کە حکومەت پارەی گشتی بە بێ بەرنامە و ڕەچاوکردنی ئینتاجیەت سەرف ئەکات، هاووڵاتیانی کوردستانیش ڕێگری لێ ناکەن بەڵکو هاوکاری ئەبن.

کاتێک کە حکومەت دامەزراندنی وەک ئامرازێکی سیاسی بەکار ئەهێنا بۆ کڕینەوەی دەنگ بێ ئەوەی ئەو کەسانە کە دامەزراون پێویست بکات هیچ ئینتاجییەکێتیان هەبێت بۆ ئابووری ووڵات، هاووڵاتیان شەریک بوون لەگەڵی.

بەڵکو لای خۆمان مونافەسە لەوەدا بوو کێ بتوانێت ئیشێکی بن دیواری دەست بکەوێت بە کەمترین مەسرەف و هیلاکی.

خۆشەویستی بۆ ووڵاتی خۆت ئەوەیە کە چۆن هەڵە لە ماڵ و مناڵی خۆت قبووڵ ناکەیت، بە هەمان شێوە هەڵەی حکومەتیش قبووڵ نەکەیت نەوەک ببیت بە شەریک و پاڵی پێوەنێی هەڵەی زیاتر بکات بۆ بەرژەوەندی تاکە کەسی خۆت.