سیستمی بایۆمەتری لە نیوان حکومەت و حزبەکاندا

د. بەیاد جەمال عەلی

مانگی دەی ڕابردوو پرۆسەی بە ئەلیکترۆنی کردنی مووچەی فەرمانبەران بەڕێگەی سیستمی بایۆمەتری ڕاگەیێندرا لەلایەنی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە. لە شارەکانی هەولێر و سلێمانی و دهۆک دەستپێکرا بەپێدانی کارتی ئەلیکترۆنی و ناونووسیان لە سیستمە بایۆمەترییەکە. بەپێی بەرنامە بڕوات، دەبێت لە ماوەی سێ مانگدا گشت فەرمانبەرانی حکومەت لەسیستەمەکە ناونووسکرابن.

مەبەستی ئەم پرۆسەیە ئەوەیە کە فەرمانبەران مووچەکانیان لە ڕێگەی ئەم سیستەمە وەربگرن، لەپاش ئەوەی زانیاری تەواویان داخڵ بکرێت. سەنتەری ئەم پرۆسەیە لە زۆربەی شار و شارۆچکەکانی هەرێم کراونەتەوە بۆ بەکاربوونی ئەم پرۆسەیە.

پەیڕەو کردی ئەم سیستمە بە هیوای ئەوە کراوە کە کێشەی "بن دیوار" نەهێڵێت، هەروەها ئەو کەسانەی زیاتر لە یەک مووچە وەردەگرن چارەسەر بکەن و نەمێنێت. لە ئێستادا بەپێی ئاماری بڵاوکراوە حکومەت مووچەی ملێۆنیک و چوارسەد هەزار فەرمانبەر ئەدات.

لە تیۆریدا دەستپێکردنی پرۆسەی سیستمی بایۆمەتری هەنگاوێی ئیجابییە بۆ کەمکردنەوەی مەسرەفی حکومەت لە ڕووی مووچەوە، وە بارێکی قورس لادەچێت لەسەر شانی، بەڵام پرسیارەکە لەوەدا نییە تیۆرییەکی باشە، پرسیارەکە لەوەدایە ئایە ئەتوانن بە پراکتیکی جێبەجێ بکرێت؟

کێشەی هەبوونی ئەو ژمارە گەورەیە لە کەرتی گشتیدا بەبەراورد لەگەڵ ئەو ژمارە کەمەی کۆی دانیشتوانی هەرێم، فەرمانبەری ڕاستی بێت یان بن دیوار، درووستکەری هەموو حزبە سیاسییەکانە کە بەشێک بوون لە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە 25 ساڵی ڕابردوودا. لەگەڵ کابینە جیاوازەکانی حکومەتی هەرێم، وەک شێوازێکی بەدەستهێنانی پشتیوانی سیاسی و دەستکەوتی زۆرترین دەنگ لەهەڵبژاردندا، هەر حزبەو بەپێی هێز و توانا لایەنگرانی خۆی دادەمەزراند، لەگەڵ بڕینەوەی مووچە بۆ ئەندامانی حزب بێ ئەوەی لە هیچ دەزگایەکی حکومەت کار بکەن، جگە لە دیاردەی دوو مووچە و سێ مووچە.

دابەشکردنی ئەم پارە بەلاشە بۆ ماوەیەک توانای کڕین و ئاڵوگۆڕی بازرگانی و شێوازی ژیانی هاوڵاتیانی کوردستان بەرزکردووە، بەڵام چونکە بێ بنەما بوو، دابەزینێکی کوشندار لە هەموو سێکتەرەکانی ئابوری کوردستان ڕوویدا لەبەر ئەوەی هیچ بەرهەمهێنانێکی ئابوری نەمابوو، هەروەها هەڵئاوسانێکی ناسروشتی هەبوو لە زۆربەی کاڵاکان بەتایبەت لەنرخی زەوی و خانووبەرە.

ئالنگاریەکەی کەڕووبەڕووی پەیڕەوکردنی سیستمی بایۆمەتری دەبێتەوە ئەوەیە کە ئایا هێز وئیرادە لای کێیە، ئەگەر حکومەت بتوانێت ئەم سیستمە بخاتە کار بە تەواوەتی و بەشێوەیەکی شەفاف ئەوە بارێکی قورس لەسەر شانی خۆی لادەبات و بەرژەوەندییەکی باشی ئەبێت بۆ ئابوری گشتی، بەڵام لێرەدا حزبە سیاسیەکان لەوەئەچێت لایەنگرێکی زۆر لەدەست بدەن بە بڕینی ئەو مووچانە.

ئایا پارتە سیاسییەکان ڕازی ئەبن ئەو پارە بەلاشەی کە خۆیان و لایەنگرانیان وەریدەگرن حکومەت لێیان ببڕێت؟ لەکاتێکدا کە حکومەت پێکهاتووە لەم حزبانە، ڕازی ئەبن هێزی سیاسیان و بەرژەوەندی ئابوریان نەمێنێت؟

النظام البايومتري لحكومة اقليم كوردستان وسط المصالح السياسية

د. بياد جمال علي

اطلقت حكومة اقليم كوردستان حملة عملية تحويل نظام الرواتب الى نظام الكتروني منذ الشهر العاشر. و قد بدأت العملية في مدن اربيل والسليمانية و دهوك، حيث اصدرت بطاقات الكترونية لموظفي الحكومة وتسجيل بياناتهم في النظام البايومتري. خطة العمل لتسجيل جميع موظفي القطاع العام سارية و تستمر لثلاثة اشهر.

العملية ستجعل استلام الرواتب الشهرية لموظفي القطاع العام عن طريق استخدام البطاقات الالكترونية حسب البيانات المسجلة في النظام البايومتري، و قد تم فتح مراكز عديدة في اغلب مدن الاقليم.

الهدف من هذا النظام هو التخلص من ظاهرة الموظفين "الفضائيين" و ادارة الرواتب بشكل افضل، و ايضا التخلص من الاشخاص الذين يستلمون اكثر من راتب واحد بطرق غير قانونية. في الوقت الحالي حسب تصريحات الحكومة يوجد اكثر من مليون و اربعمائة الف موظف حكومي.

نظريا، اطلاق هذه الحملة و العمل بالنظام البايومتري لادارة الموظفين و رواتبهم خطوة ايجابية لتخفيض النفقات الحكومية والتخلص من عبء كبير في القطاع العام. ولكن، ما مدى سهولة تطبيقها عمليا؟

معضلة وجود هذا العدد الهائل من موظفي القطاع العام مقارنة مع العدد الصغير لسكان الاقليم خلقت بإرادة الاحزاب السياسية التي شاركت في الحكومة على مر الخمسة وعشرين سنة الماضية. كوسيلة للحصول على الولاءات السياسية و دعم موقعهم في الحكومة و تقوية موقفهم الانتخابي، كل حزب حسب وجوده في الحكومة عين مواليهم، وجدو في الحكومة ام لا على ان يستلموا رواتبهم، و احيانا راتبين و ثلاثة في نفس الوقت.

توزيع هذه الاموال المجانية ادى الى ازدياد القدرة الشرائية مع نمو اقتصادي لفترة محدودة، و تبعها سقوط حاد في جميع النواحي الاقتصادية، قتل انتاجية الفرد، و ازدياد في نسب التضخم لأغلب المواد و السلع، لاسيما في العقارات.

التحدي في تفعيل النظام البايومتري هي اكتشاف الجهة التي لديها القوة الحقيقية، اذا استطاعت الحكومة النجاح في هذا المشروع و العمل بها بشفافية ستكون لها فوائد اقتصادية للاقليم، خاصة في تخفيص المصاريف الحكومية، لكن من جهة اخرى ستخسر الاحزاب السياسية الولاءات السياسية و اصواتهم المبنية على هذه التعيينات.

هل ستقبل الاحزاب السياسية تدخل الحكومة بهذا النظام و تخريب تدفق الاموال المجانية في نظام الولاءات التي "صنعوه"؟ و بما انه هذه الاحزاب هم الذين مسيطرين على حكومة الاقليم، هل من الممكن ان يخربوا مصالحهم السياسية و الاقتصادية بأيديهم؟

KRG`s Biometric Payment System Amidst Political Interests

Dr. Bayad Jamal Ali

The Kurdistan Regional Government (KRG) launched the process of the electronic payment system in October. In the cities of Erbil, Slemani and Duhok employees have already started to have their electronic cards and biometric data registered. This process of registering the Kurdistan Region’s employees will continue for a total of three months according to the plan put forward.

The process will let public employees collect their monthly salaries using an electronic card in accordance with the registration of their names and their information within the biometric system. Operation centers have already been created to monitor this process around the region.

The goal of this process is to solve the issue of “ghost employees” and track the details of public employees’ payroll, as well as remove duplications of people that receive more than one salary. At the current moment, government employees account for around 1.4 million employees.

In theory the launch of the Biometric Payment System is a positive move forward in minimizing fiscal spending, and decreasing the burden on the public sector. However, is it applicable practically?

The issue of having such a massive number of public employees in relation to a relatively small population, whether they are ghost employees or active employees, has been created by all the political parties that have participated in government over the past 25 years. Along the many different KRG cabinets, as a form of gaining votes and political loyalty each political party, according to their power, has put their own people in positions and gave salaries to party members that don’t even work in any government institutions. Some have even received two to three different salaries at the same time.

The distribution of this free money led to a brief increase in the purchasing power of the Kurdish economy, followed by a sharp downfall as it killed all forms of productivity, as well as growing rates of inflation in almost all products, especially real estate.

The challenge in applying the biometric system is to find out where does power really reside – if the government could apply this system with complete transparency then it would have important economic value for the region, and decrease the fiscal burden, however, the political parties will lose the allegiance and votes of those people that will have their salaries cut.

Will the political parties allow the government to destroy the flow of free money in a loyalty system that they have “built”? Since these parties are the ones running the government, will they accept their political and economic interests vanish? And what is the incentive to so?

ئه‌و سیستمه‌ ئابورییه‌ی ڕژێمی دكتاتۆریی درووست ده‌كات

د. به‌یاد جه‌مال عه‌لی

به‌درێژایی مێژوو چه‌ندین جۆر سیستمی ئابوری دروست بووه‌، هه‌ندێكیان كاریگه‌ری زۆر گه‌وره‌یان له‌ مێژووی مرۆڤایه‌تیدا هه‌بووه‌ وه‌ك سیستمی شیوعی و سیستمی سه‌رمایه‌داریی كه‌جه‌نگی گه‌وره‌ی درووست كرد، وه‌ هه‌ندێكیش سیستمی ئابوری به‌پێی بارودۆخ خۆیان دروست كرد وه‌ك وڵاته‌ ئیسكه‌نده‌نافییه‌كان و هه‌روه‌ها وڵاته‌ ئاسیایه‌كان وه‌ك چین و كۆریا و سه‌نگافوره‌.

هه‌ر سیسته‌مه‌ و به‌شێوازی خۆیان رۆڵ ئه‌بینن له‌درووستكردنی ئینتاجییه‌ت و خاوه‌ن كاران و په‌ره‌پێدانی پیشه‌سازییه‌ جیاوازه‌كان. وه‌ له‌ ئه‌مڕۆماندا كه‌ دنیای ته‌كنه‌لۆجیا و به‌دواچونی خوشگوزه‌رانییه‌ بۆ دابین كردنی پێداویستیه‌كانی تاك له‌لایه‌ك، وه‌ به‌هێزبوونی پێگه‌ی وڵاتان له‌جموجۆڵی نێوده‌وڵه‌تیدا له‌ لایه‌كی دی.

به‌ڵام جگه‌ له‌و سیستمه‌ ئابوریانه‌، وولاتانی دیكه‌ كه‌سه‌رچاوی سرووشتیان هه‌یه‌ وه‌ پاڵپشتی ته‌واوی ئابوری و سیستمی حوكمڕانییان به‌ستوه‌ پێی كه‌ئه‌ویش پێی ده‌وترێت ئابوری ڕه‌یعی (ئابوریی ڕه‌یعی: یانى ئه‌و جۆره‌ ئابورییه‌ى كه‌ته‌نها پشت به‌ یه‌ك سه‌رچاوه‌ ئه‌به‌ستێت بۆ داهاتى گشتى) كه‌ زۆر كات سه‌رچاوه‌ی سروشتییه‌.

له‌ گشت نموونه‌كانی ئابوری ڕه‌یعی، حكومه‌ت به‌ڕێژه‌یه‌كی زۆر كارمه‌ندانی زیاد ده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك كه‌پاداشت و حه‌وافز بۆ كاری باش كه‌مه‌، كه‌ وا ده‌كات ئینتاجییه‌تی به‌ڕێژه‌یه‌كی به‌رچاو نه‌مێنێت و په‌ره‌پێدانی تاكه‌ كه‌سی بمرێت و تاقه‌تیان نه‌مێنێت، ته‌نها پشت به‌ستنێكی ته‌واو بده‌نه‌ ده‌ست حكومه‌ت كه‌ته‌نها سه‌رچاوه‌ی بژێوی بێت.

ئه‌م به‌شه‌ی كه‌ هه‌موو بژێوی ژیانی ده‌داته‌ ده‌ست حكومه‌ت هه‌ر گه‌وره‌ ده‌بێت تاكو ده‌بێت به‌ چینی ناوندی كۆمه‌ڵگا (الطبقة الوسطى). ئه‌م به‌شه‌ گه‌وره‌یه‌ بوو به‌ ژێرده‌سته‌ی حكومه‌ت، وای لێ هات حكومه‌ت به‌ پێی به‌رژه‌وه‌ندی خۆی بیانجوڵێنێت چونكه‌ خه‌ڵكه‌كه‌ هیچ ڕێكه‌ چاره‌یه‌كی تریان نییه‌ بۆ بژێوی ژیانیان جگه‌ له‌ مووچه‌ی حكومه‌ت. وای لێ هات چینی خوێنده‌وار و ڕۆشنبیر هیچ ڕایه‌ك و ووجودێكی نه‌مێنێت وه‌ لاحول و لا قوه‌ ته‌نها ئه‌شهه‌دومابالله بكه‌ن. ئیتر دوای ئه‌وه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ‌له‌عیراق ڕوویدا به‌ده‌ست ڕژێمی پێشوو، بانگ بكرێیت بۆ شه‌ڕ وه‌ جه‌یش و مه‌ینه‌تی له‌خزمه‌تی فكری ساحێب پاره‌ وه‌ ده‌سه‌ڵات.

هه‌تا دوای ئه‌وه‌ فیكر و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ گه‌شه‌ ده‌كات هه‌تا ئه‌بێت به‌ به‌شێك له‌ هه‌موو جومگه‌یه‌كی كۆمه‌ڵگا، ئیتر دوای ئه‌وه‌ خه‌ویشی پێوه‌ ئه‌بینین چونكه‌ تاك و كۆمه‌ڵگا ده‌وری نامێنێت له‌تاو خه‌می بژێوی ژیان و پارو بۆ منداڵ. چونكه‌ هه‌موو شتێك به‌ده‌ستی حكومه‌ته‌. له‌ كۆتاییدا كوشتنی كه‌رتی تایبه‌ت تاكو هاوڵاتی نه‌توانێت بێ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ بژی.

ئێمه‌ له‌ كوردستان زۆر باسی ئه‌وه‌مان كرد له‌ وتاره‌كانی ڕابردوو كه‌ سیاسه‌تی ئابوریمان هه‌ڵه‌ بووه‌ و تووشی زۆر قه‌یرانی كردین، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا گرنگ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ فیكری ئابوریمان ڕوون بێت وه‌ نه‌مانگه‌ێنێت به‌و نموونه‌ خراپانه‌ی پێش خۆمان روویانداوه‌ له‌ وڵاتی خۆمان و وڵاتانی تر.

Will Turkey start the next war?

By Dr. Bayad Jamal Ali

            The preparations for the Mosul attack has been going on for a significant time, many countries and factions have been involved in these preparations from the US – led coalition, Iraq, Iran, Kurdistan, and of course, Turkey among many others.

The recent statement by Turkey`s President Recep Tayyip Erdogan that only Sunni Muslims can live in Mosul spurred a public condemnation in Iraq, yet still some Sunni factions welcomed it, and some Kurdish factions between the interest oriented and the Islamic oriented political parties partially accepted the statement.

 

The existence of the Turkish army in the Iraqi territory under the excuse of fighting the Kurdistan Workers Party (PKK) has created tension and harsh statement exchange between Baghdad and Ankara, yet the weak Iraqi government is helpless against all its problems, in turn, increasing Erdogan`s ambition in reclaiming Mosul Vilayet.

 

The Turkish media has been promoting the idea of a greater Turkey with a new redrawn map that includes Thrace, Macedonia, Crete, Cyprus, Armenia, Aleppo and Northern Syria, Mosul, and the Kurdistan Region of Iraq including the disputed territories like Kirkuk.

 

Economic wise, Turkey has been successful in flooding these areas dependent on Turkish products, as well as an invasion of Turkish businesses and companies in all the economic and business sectors of these companies. No doubt that Iraq after 2003 till today has been importing almost everything from Turkey, yet most important is that Turkey has almost full control over Kurdistan`s Region oil export. As the Kurdish region export its oil through Ceyhan port and the oil revenues are delivered to Turkish banks, as both sides have signed a fifty year oil deal.

 

Moreover, Turkey managed to attract the Syrian businessmen and factories to Turkey by offering them tax exemptions and subsidies so they can move their factories from Aleppo and other war torn Syrian cities to Turkey.

 

This Turkish economic expansion on the region along with the Sunni Islam rhetoric has strengthened their position in the Middle East as one of the major players allied with the Kingdom of Saudi Arabia and the Gulf state against the Shia Islam rhetoric alliance of  Iran – Iraq- Syria`s Assad – Lebanon`s Hizbollah.

The Mosul Attack is important as it will take the Middle East to the next phase of who can get the bigger slice of the pie, and if would the economic ambitions will lead to territorial expansion and even a regional war?

تورکیا جەنگێکی نوێ دەست پێدەکات؟

د. به‌یاد جه‌مال عه‌لی

ئامادەکارییەکانی شەڕی موسڵ دەمێکە بەردەوامە، و چەندین وڵات و لایەن بەژدارن لەم ئامادەکاریانە لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرکردایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، عیراق، ئێران، کوردستان، وبێ گومان تورکیا

ووتە تازەکانی سەرۆکی تورکیا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لەبارەی موسڵ و پێویستی نیشتەجێبوونی تەنها موسڵمانە سوننەکان لەو ناوچەیە قسەیەکی زۆری بەدوای خۆی هێنا، لە کاتێکدا کە هێزە شیعییەکان و هەندێک لە سوننە و کرد دژی بوون، بەڵام هێزە کوردییەکانی کە بەرژەوەندی لەگەڵ تورکیا هەیە و هێزە کوردییە ئیسلامییەکان و عەرەبە سوننەکانی تر پشتگیری هەموو کارێکی تورکیا دەکەن

وجودی هێزی سوپای تورکیا لە ناو خاکی عیراق بەناوی شەڕکردن لە دژی پەکەکە شکاندنی سیادەی دەوڵەتی عیراقییە لە لایەک، وە هی کوردستان لەلایەکی تر، هەروەها چەندین جار قسەی ڕەق و هەڕەشە کراوە لە نیوان بەغدا و ئەنقرە بەڵام بێ هێزی عیراق و غەرق بوونی لە گەندەڵی و تیرۆردا بێ دەسەڵاتی کردووە

ئەم بێ دەسەڵاتییە وای کرد خەونە ئەردۆغانییەکان گەشە بکەن بۆ گێڕانەوەی ویلایەتی موسڵ، وە میدیای تورکی ماوەیەکە فیکرەی تورکیای گەورە زۆر باس دەکات کە جگە لە تورکیای ئێستا تراقیا، مەقدۆنیا، کریت، قوبرس، ئەرمینیا، حەلەی و باکوری سوریا، موسڵ، هەرێمی کوردستان بە ناوچە کێشە لەسەرەکان و کەرکوکیشەوە

لە ڕووی ئابوری، تورکیا توانی بازاڕەکانی دەوروبەری پڕ بکات لە کاڵای تورکی، وە هێرشکردنی کۆمپانیا تورکییەکان بۆ هەموو بوارێکی ئابوری و بازرگانی لەم وڵاتانە و لەکوردستان بەتایبەتی. جگە لەوەی بواری هەناردەکردن نەوت لە رێگەی مینای جیهان و پارەی نەوتی کوردستان لە بانکەکانی تورکیا نووستوە، بە تەواوەتی کەوتوینەتە ژێر مەڕحەمەتیانەوە

هەروەها تورکیا توانی زۆربەی سەرمایەدار و خاوەنکارە سورییەکان و مەعمەلەکانیان ڕابکێشێت بۆ تورکیا وە پشتگیریان بکات بۆی ئیش لە تورکیا درووست بکەن

ئەم گەشەکردنە ئابورییەی تورکیا لەگەڵ ووتاری ئیسلامی سوننی وای کرد تورکیا ببێت بە یاریزانێکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هاوپەیمانێتی لەگەڵ عەرەبستانی سعودیە وە وڵاتانی کەنداو ببەستێت لە دژ ووتاری ئیسلامی شیعی بە سەرکردایەتی ئێرانی هاوپەیمانی ئەسەد و حزب اللە و عیراق.

شەڕی موسڵ هەنگاوێکی گرنگە بۆ هەموو هێزەکانی کە دەیانەوێت پشکی شێر و گەورەترین غەنیمەیان دەست بکەوێت، بەڵام لێرەدا ئەبێت بیر لەوە بکەینەوە ئەم گەشەکردن و بەهێز بوونە ئابوورییەی تورکیا دەبێتە تەماعی خاک و زەوی و زیادکردنی هێز کە بۆی بجەنگێت؟ وە ئایا ئێمە چی بکەین بۆی ژێر پێ نەکەوین؟

هل ستشعل تركيا فتيل حرب جديدة في المنطقة؟

د. بياد جمال علي

الاستعدادات لمعركة الموصل مستمرة منذ فترة طويلة، و العديد من الدول و الاطراف مشاركين في هذه الاستعدادات من التحالف الدولي بقيادة الولايات المتحدة الامريكية، العراق، ايران، اقليم كردستان، و بالطبع تركيا

.

التصريحات الاخيرة للرئيس التركي رجب طيب اردوغان حول موصل و ايجاب مشاركة و عيش المسلمين السنة فقط في منطقة الموصل اثار الكثير من الاراء المتضاربة، حيث لاقت رفضا من القوى الشيعية و بعض القوى السنية و بعض الكرد، فيما رحب به من قبل بعض القيادات السنية و الاحزاب الكردية ذات الميول الاسلامية و اصحاب المصالح مع تركيا

.

وجود قوات من الجيش التركي داخل الاراضي العراقية بحجة ملاحقة حزب العمال الكردستاني تعتبر انتهاك للسيادة العراقية، و حدثت مناوشات كلامية عديدة بين بغداد و انقرة، و لكن ضعف الحكومة العراقية و غرقها في الفساد و الارهاب شجع من تطور الرغبات الاردوغانية في استرجاع ولاية الموصل.

الاعلام التركي ممنهج منذ فترة على ترويج فكرة و خريطة تركيا الكبرى، و التي تضم تراقيا، مقدونيا، كريت، قبرص، ارمينيا، حلب و شمال سوريا، موصل، اقليم كردستان و المناطق المتنازع عليها من ضمنها كركوك

.

من الناحية الاقتصادية، تركيا نجحت في اغراق الاسواق المحيطة بها بالبضائع التركية، و غزو الشركات التركية لجميع قطاعات الاقتصاد و الاعمال و التجارة. لا شك من بعد 2003 الى اليوم، العراق معتمد اعتماد شبه كلي على البضائع المستوردة من تركيا، و مع هذا، تركيا تقريبا مسيطرة على التصدير النفطي لاقليم كردستان. بحيث الصادرات الكردية التي تباع من ميناء جيهان التركي و ايراداتها تدخل حسابات البنوك التركية، و الطرفين وقعا عقد نفطي لخمسة عقود

.

اضافة الى ذلك، تركيا استطاعت جذب رجال الاعمال السوريين و رؤوس اموالهم و معاملهم الى تركيا و حمايتهم من الحرب السورية، و تقديم الدعم الصناعي و الضريبي لهم.

السيطرة الاقتصادية التركية في المنطقة مع خطاب الاسلام السني جعلت تركيا لاعبا اقليميا بتحالفها مع المملكة العربية السعودية و دول الخليج ضد خطاب الاسلام الشيعي بقيادة ايران و تحالفها مع العراق و نظام الاسد و حزب الله

.

معركة الموصل خطوة محورية لبسط النفوذ و الانتقال الى المرحلة الثانية، و هي من يستطيع اخذ اكبر قسم من الكعكة، و هل الطموحات الاقتصادية التركية تتطور الى مطامع في ضم هذه الاراضي و توسيع خريطة جمهورية تركيا و البدء في حرب اقليمية جديدة؟

رۆژەکانمان...

بەیانی لە خەو هەڵەستین ڕوژەکەمان بەوە دەست پێ ئەکەین سەیری شاشەی موبایلەکە بکەین و چێکی "نۆتیفیکەیشنەکان" ئەکەین کە بۆمان هاتووە... هەندێکی دڵت خۆش ئەکات و هەندێکی مەزاجت تێک ئەیات... جاری وا هەیە هەموو ڕۆژەکەت ئەگۆڕێت...

دوای چەند دەقەیەک ڕۆژەکەت دەست پێئەکەیت و هەموو تۆزێک نۆتیفیکەیشنێکت بۆ یەت لە ئیمەیل و فەیسبوک و واتساب و ڤایبەر و ئینستگرام و تیلیگرام و سناپ و تویتر و تەلەفون... ئیتر ڕۆژەکەت لە بەینی ئیش و قسە و پەنجە تەقانن لەسەر شاشەکە ئەبەیتە سەر لە نێو وەرگرتنی زانیاری و زانینی هەواڵەکان...

ئەبینیت پاتری موبایلەکەت نیواونیو بووە ئەگەر تەواو نەبوبێت، ئیتر تۆزێکیش دائەنیشیت بە دیار پلاکەەوە شەحنی ئەکەیتەوە پێش ئەوەی تووشی پاتری فۆبیا ببیت...

ئینجا جگە لەو کاتەی سەرف ئەکرێت لەیاری کاندی کرەش و تاوڵە و پۆکەر و تێمپڵ ڕەن و هەی دەی و مەزرەعە سەعیدە و نازانم چەندین جۆر یاری، ئەم چەن ڕۆژەش یارییەکی نوێ پەیا بووە ناوی پۆکیمۆن گۆیە کە ئەمەیان هەر دانیشتن نییە بەڵکو کۆڵان بە کۆڵان جادە بە جادە سەیری شاشەی موبایلەکەت ئەکەیت و بە دوای پۆکیمۆن ئەگەڕێی ئیتر نازانم تا چەنێک حسابی کوردستان کراوە لە یارییەکە بۆی سەری خۆت نەکێشی بە عامودی کارەبا یان بکەویتە کونی زێرابەوە...

شەو ئەگەڕێیتەوە و لە جێگەکەتا پاڵ ئەکەویت بۆ خۆت بە دوای شتێک ئەگەڕێیت کاتی پێ بەریتە سەر ئیتر یاری بێت یا ڤیدێۆ بێت یان هەواڵ بێت هەتا خەوت لێ ئەکەوێت و موبایلەکە ئەکەوێت بە سەر و چاوتا و ئەگەر فریا بکەویت بیخەیتە سەر شەحن ئینجا بنوویت ئەوە زۆر موهیمە بۆی ئیتر بنوویت ئینجا ڕۆژێکی نوێ دەست پێبکات لەگەڵ نۆتیفیکەیشن..

کەوتوینەتە شۆڕشێکی سەرسەختی نۆتیفیکەیشنەوە تەنها کە شەحنمان تەواو ئەبێت تۆزیک بەرۆکمان بەرئەدات..

لەبەر ئەوە چارە نەماوە با موبایلەکەم بخەمە سەر شەحن و بڕۆم و سبەینێ سەیر ئەکەم لە نۆتیفیکەیشنەکاندا ئێوەی هاوڕێ و خۆشەویست چیتان نووسیوە

خەریکە مل و چاویشمان پێوە نامێنێت

Kurds stuck between International Politics, Internal Disputes

Dr. Bayad Jamal Ali

Kurds have been appearing regularly in the international news due to their significant role and being the leading boots on the ground in the fight against the Islamic State of Syria and Iraq (ISIS). During the past two years Kurds have suffered many casualties but have also been successful in liberating several towns as well as pushing back the frontlines of ISIS with the support of the U.S.-led coalition.

Yet, the Kurdish citizens are wondering if the long awaited dream of achieving independence will come true, especially with the call for a referendum for independence by the Kurdistan Region’s President, Massoud Barzani.

The Kurdistan Region of Iraq has made many achievements, from gaining its autonomy from Iraq, to establishing a functioning government, obtaining stability and security through its Peshmerga forces (the Kurdish army), and witnessing noticeable economic growth after the Iraq war until the drop of oil prices.

In the matter of international politics, it seems like the main global players insist on the unity of Iraq as a country and do not support the idea of an independent Kurdish state.

The G7 meeting decided to give a loan to Iraq with the condition of providing the Kurdistan Region with its share, and reassured its support for the unity of Iraq.

Moreover, during his last visit to Iraq, U.S. Secretary of State John Kerry said the United States supports a united Iraq in its fight against terrorism.

The Deputy Secretary-General of the Patriotic Union of Kurdistan, Barham Salih, met with Russian Foreign Minister Sergey Lavrov during a visit to Moscow. Lavrov reaffirmed Russia’s support for the unity of Iraq. This may be one of the rare occasions that the United States and Russia see eye to eye on an issue.

On the other hand there are many internal issues that Kurdish leadership has not yet been able to overcome.

The Kurdistan Region Government (KRG) has been reliant on its 17 percent share of the Iraqi government’s budget. With its endeavor to achieve economic independence from Iraq, the Kurdistan Region began exporting its own oil and granting exploration rights to major global oil companies.

A brief period of a flourishing business environment was achieved, but this all went down with the drop of oil prices. The complete reliance on oil led to the neglect of developing all other economic sectors and this has led to the economy becoming infected with Dutch disease

The weakness of the private sector, the result of a massive number of public servants hired by the government to guarantee votes and party loyalty, has become a burden today.

Public employees have gone months without receiving their salaries and as a result the market demand and economic cycle broke down.

Another issue is that the Peshmerga forces as well as security and defense institutions, do not have a united leadership. They are divided between the major ruling parties with a different political allegiance.

Many failed attempts have been made to unite the forces. Many accusations during the fight against ISIS and many have tried to place blame on others, especially between the two leaders of the Kurdish Intelligence and Counter Terrorism Group.

This issue has created a lack of accountability in the army as every commander is protected by their affiliated parties. This in turn has negatively impacted the process of building the military force through merit instead of political allegiance.

In addition, another issue that created internal tensions and international criticism is the rule of law in Kurdistan. Because of the debated over the presidency term, the Kurdistan Region’s Parliament has been paralyzed and has not met for almost a year through the use of force. The different interpretations have led to an escalated position from the different political sides that has affected not only the freeze of parliament but also the functionality of the government.

Kurds have been struggling to gain independence since the end of World War One when they missed their chance. Since then, they became a minority in Iraq, Syria, Iran and Turkey. In each country they were treated with violence, persecution, and even chemical attacks as happened in Halabja under the rule of Saddam Hussein.

Despite the fact that there are many challenges and obstacles to overcome, the Kurds of Iraq have been successful in maintaining their entity and creating peaceful relationships with neighboring countries as well as hosting more than a million refugees from Syria and Iraq. All Kurds are wondering, despite being in a very difficult geopolitical location, and despite fighting terrorism coming out of a bloody history, can they be free to govern themselves as an independent country?

بەریتانیا بمێنێتەوە یان نا

د. بەیاد جەمال عەلی

ڕۆژی پێنجشەمە 23 ی 6 بەریتانیا ڕیفراندۆم دەکات لەسەر مانەوەی لە یەکێتی ئەوروپی، لە ڕیفراندۆمەکە خەڵک دەنگ لەسەر ئەوە ئەدەن کە بمێننەوە یان بڕۆن، وە ترسێک زۆر هەیە لەوەی ئەگەر دەنگ بدەن بە دەرچوون ئابووری بەریتانیا تووشی پەرتەوازە بێت و شۆکێک بات لە ئابووری جیهان. بەڵام هەندێک ئەبینن کە دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا لە قازانجیانە وە سەربەخۆی ئابوریان بۆ ئەگەڕێتەوە کە چل ساڵە لای خۆیان نەماوە.

بەریتانیا پەیوەندییەکی ئابووری گرنگی هەیە لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا کە گەورەترین بازاڕی جیهانە. لە %47 لە هەناردەکانی (صادرات) بەریتانیا، وە لە %53 هەوردەکانی (واردات) بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپاوە دێت، جگە لەوەی کە زیاد لە سێ ملێۆن کار لە بەریتانیا پەیوەندی هەیە بە بزنسی ئەوروپی .

قەبارەی وەبەرهێنانی ئەوروپا لە بەریتانیا زیاترە لە 700 ملیار دۆلار کە ئەکاتە زیاد لە %50 ی هەموو وەبەرهێنانەکانی ناو بەریتانیا. لە بەرامبەردا بەریتانیا هەفتەی 190 ملێۆن پاوەندی ئەستەرلینی ئەداتە یەکێتی ئەوروپا بۆ ئەندام بوونی لە یەکێتێکەدا.

پێش ئەوەی بەریتانیا بچێتە یەکێتی ئەوروپا لە ساڵی شەستەکان لە %30 ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوانیاندا بوو، بەڵام دوای ئەوەی بوون بە ئەندام هەردوولا کاریان کرد لەسەر چاک کردنی سیاسەتە ئابوری و بازرگانییەکانیان وە لابەردنی گومرگ و جەندین کۆسپی تر کە وای کرد ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوانیاندا بگاتە %50 - %60.

هەروەها وەک ئەندامێکی یەکێتی ئەوروپا کێشە و گفتوگۆکان لەگەڵ ووڵاتانی جیهاندا ئەکەوێتە سەر شانی ئەوروپا، لێرەدا ئەوە گرنگە بیزانین کە بەریتانیا هەر خۆی دەکاتە 16% ئابوری ئەوروپا، بەڵام کە کێشەی ئەبێت هەموو ئەوروپا بە پێی ئەوەی گەورەرین بازاڕی جیهانە گفتوگۆکانی بۆ ئەکات کە زۆر بەهێزترە لەوەی بەریتانیا هەر خۆی بێت.

لایەنی ئەوەی کە ئەیەوێت بمێنێتەوە ئەبینێت کە لە حاڵەتی دەرچوونی لە یەکێتی ئەوروپا بەریتانیا زۆر لەواز دەبێت و ئابورییەکەی تێک ئەچێت وە وەبەرهێناەکانی ئەوروپا ئەکشێنەوە هەروەها ئەو هەلی کارانەی کە بەبۆنە بزنسەکانی ئەوروپا درووست ببوون کەم دەکەن جگە لە زەرەرمەند بوون لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی کە گومرگ دائەنرێتەوە لەسەر کاڵا بەریتانییەکان وە گرانبوونی کاڵا ئەورووپییەکان لەسەر هاووڵاتی بەریتانی.

لایەنی کە ئەیەوێت دەرچێت ئەبینێت کە مانەوەیەن لە یەکێتی ئەوروپا لاوازیان دەکات و ئەیانەوێت سەربەخۆیی ئابووریان بۆ بگەڕێتەوە وە هەروەها پارەی ئەندامێتێکەیان بۆ بگەڕێتەوە لەگەڵ نەهێشتنی هاتنی هاووڵاتیانی ئەوروپی تر بۆ کار کردن لە بەریتانیا وەک ڕۆمانی و پۆڵەندی و لیتوانی.

یەکەم جارە ڕیفراندۆمی وەها بکرێت بۆ ئەندامێکی یەکێتی ئەوروپا، هەر لایەنەوە خاڵی خۆی هەیە بۆ مانەوە و دەرچوون، بەڵام ئەوەی ئەیبینم و ڕاپۆرتە نێودەوڵەتییکان باسی دەکەن کە مانەوەی بەریتانیا باشتر خزمەتی ئەکات.

هەردوولا شەڕیانە لەسەر ئەوەی باشترین بەرژەوەندی بۆ بەریتانیا دابین بکەن، خۆزگە لە کوردستانیش ڕۆژێک لە ڕۆژان شەڕ لەسەر بەرژەوەندی گەل بکراییە بە کردار....

To Brexit or Not to Brexit

Dr. Bayad Jamal Ali

On Thursday, the 23rd of June, the UK will hold a referendum to leave or stay in the European Union, and it will choose to remain or not, and there are fears of chaos in the British economy and a shock to the world economy in case the vote is to leave the EU. Yet, others see that if the UK leaves the EU it would be better off, and will regain its economic independence after a partnership of four decades.

The UK has an important economic relationship with what is known as the biggest market in the world – the EU. As much as 47 percent of the UK’s exports are sent to the EU, and 53 percent of the UK’s imports come from the EU, and more than 3.3 million jobs in the UK that are related to EU businesses. The size of European direct investment in the UK is valued at more than $700 billion dollars, which makes up around 50 percent of total foreign direct investments in the UK. Meanwhile, the United Kingdom pays around £190 million per week to the EU in membership fees.

Before the UK joined the EU in the 1960s, trade was less than 30 percent between both sides, now it has reached 50-60 percent. Both sides worked to change their policies to get rid of trade obstacles like tariffs and others to increase trade share. As a member of the EU, all trade negotiations and competition negotiations with the rest of the world were done by the EU on behalf of the UK as the biggest market in the world. As the UK economy makes around 16 percent of the EU’s economy, when the EU bloc negotiates on behalf of the UK, it will give immense power against the UK being alone.

The mathematics of profit and loss is used by both sides of the referendum. The pro-staying camp emphasizes the loss and chaos that will face the UK economy in case of leaving, and says it will result in an end to European investments in the UK, jobs created in relation to the EU, and a return of trade obstacles like tariffs, which will make things more expensive for UK consumers.

On the other side, the camp to leave the EU sees that the UK staying in the EU has a negative impact, and if they leave, they will regain economic independence and will flourish, ending issues of the migrant crisis, free labor movement of the EU that led to many job seekers from European countries like Poland, Lithuania, Romania, and others emigrating to the UK, as well as not paying membership fees to the EU.

This referendum is the first time that an EU member wants to leave the bloc, and there are different reports and interpretations of its impact, yet most economic and political institutions and analysts see that the UK is better off remaining in the EU. Let’s see how the British public decides.

أكون أو لا أكون.. بريطانيا تقرر

د. بياد جمال علي

في اليوم الثالث و العشرون من يونيو, ستقوم المملكة المتحدة بأجراء أستفتاء لتقرير مصير البقاء في الأتحاد الأوربي أو الخروج منه. هنالك مخاوف من تبعات من هذا الخروج مما قد يسبب فوضى في الأقتصاد البريطاني و صدمة للأقتصاد العالمي. لكن. هنالك أراء أخرى بأن هذا الخروج سيكون أجابيا و يعزز الأستقلال الأقتصادي للمملكة المتحدة.

المملكة المتحدة لها علاقات أقتصادية في غاية الأهمية مع الأتحاد الأوروبي الذي يعتبر أكبر سوق في العالم. بحيث أن 47% من صادرات برييطانيا تذهب الى الأتحاد الأوروبي و 53% من وارداتها تأتي منهم. أيضا, العلاقة التجارية بين الشركات الأوروبية و بريطانيا أدت ألى خلق أكثر من 3.3 مليون فرصة عمل للبيريطانيين. حجم الأستثمارات الأوروبية المباشرة يفوق 700 مليار دولار في بريطانيا و تتعتبر نسبتها أكثر من 50% من جميع الأستثمارات الأجنبية في بريطانيا. من جهتها, المملكة المتحدة تدفع أسبوعيا 190 مليون جنيه أسترليني للعضوية في الأتحاد الأوروبي.

قبل أنضمام المملكة المتحدة للأتحاد الأوروبي في مقتبل الستينيات, كان حجم التبادل التجاري أقل من 30% بينما في يومنا هذا تتراوح بين 50 % - 60 %. في سياق هذه الأتفاقية, قام الطرفان بتغيير سياساتهما الأقتصادية و التخلص من العقبات, كالتعاريف الجمركية مما أدى الى زيادة حجم التبادل التجاري بينهما.

من جهة أخرى, الأقتصاد البريطاني يعتبر 16% من مجموع الأقتصاد الأوروبي و لكن تقوم هيئات الأتحاد الأوروبي بالتفاوض مع بقية العالم من اجل الأتفاقيات الأقتصادية و التجارية نيابة عن بريطانيا مما يعطيها زخم أكبر.

بالنظر لحسابات الربح و الخسارة في هذا القرار, فأن معسكر البقاء يعبر عن مخاوفه من الفوضى التي تصيب الأقتصاد و خروج الأستثمارات الأوروبية و ضياع فرص العمل, كذلك أعادة التعاريف الجمركية على البضائع البريطانية.

في الجانب الأخر من المعسكر, يرون بأن بقاء المملكة المتحدة في الأتحاد الأوروبي له تأثير سلبي و خروجها سوف يعزز الأستقلال الأقتصادي و أزدهاره و التخلص من هجرة الأيادي العاملة من دول أوروبا الفقيرة مثل رومانيا, بولندا و ليثوانيا و عدم دفع عضوية الأتحاد الأوروبي و أستثمارها في مجالات أخرى.

هذا الأستسفتاء يعتبر الأول من نوعه من حيث أن دولة أوروبية تريد الخروج من الأتحاد, و حسب التقارير من المؤسسات الدولية الأقتصادية و المالية, فأن من الأفضل للمملكة المتحدة البقاء في الأتحاد الأوروبي, ونحن ننتظر و نرى ماذا سوف يقرر الشعب البريطاني.

From Land Of Chocolate to Land Of Oil

By Dr. Bayad Jamal Ali

Switzerland held a referendum on the idea of basic income, the Swiss constitution would've been amended to "ensure the introduction of an unconditional basic income," which "shall enable the whole population to live in human dignity and participate in public life."

The proposal was that to provide monthly income to every Swiss citizen the amount of $2500 monthly, and it doesn’t matter how wealthy or poor the citizen is, it is a basic income for everyone.

Can you imagine what the result of the referendum was?    

77% of the voters said NO to the bill, and the idea was defeated by the voters. As they thought this free money will not only be a burden on the Swiss government, but also will decrease the country`s economic competitiveness against other countries as it will minimize the incentive to work. On the other hand, the unemployment rate in Switzerland is rather low around 3%, and has a high productivity level of culture which led to the reject of this proposal.  This is not strange on the Swiss people, as in 2012 they also rejected a bill to increase the vacation period from four weeks to six weeks.

One of the most significant weak points in Kurdistan is, and was, the massive spending of public funds with no clear fiscal policies, as well as extremely low productivity levels. And unlike the Swiss citizens, Kurds were happy to participate with their government.

In addition, the government used the hiring of public sector employees as buying votes and allegiance. And in doing so, many of these “employees” were only on paper and not contributing anything to the economic productivity but actually having more of a destructive effect. And there was a high level competition between people on getting their names as public servants and receive the cheap money.

The love for your country comes with actions not only words, when you approve and assist the mistakes of your government then you are as guilty as anyone else. 

ڕوانگەیەک لە ئایندەی هەموومان وە لە مەوقعی خۆمان

لە ساڵی 1988 کۆمپانیای کۆداک زیاد لە 170 هەزار کارمەندی هەبوو وە 85% کاغەزی شتنەوەی وێنەی جیهانی بەرهەم دەهێنا... دوای چەن ساڵێک کۆمپانیاکە ئیفلاسی کرد و مایە پووچ بوو لەبەر ئەوەی ئەو "بزنز مۆدیل" کە ئیشیان لەسەر دەکرد باوی نەما!

ئەوەی بەسەر کۆداک هات بەسەر زۆر لە کەرتە پیشەسازییەکان دێت لە 10 ساڵی داهاتوو کە چۆن ڕووی دا لە 10 ساڵی ڕابردوو... وە لەوە ئەچێت هەموو کەسێک جوان دیقەتی نەیات

زوو زوو تەکنەلۆجیا درووست ئەبێت بە شێوەیەک لە مێشکی کەسدا نییە بەڵام لە پڕ ڕۆڵێکی کاریگەر ئەبینێت لە ژیانمان و تەکنەلۆجیاکانی پێش خۆی تێکئەشکێنێت... ساڵ بە ساڵیش ئەمە زیاتر ئەبینین لە ڕێگەی زیرەکی پیشەسازی، تەندروستی، سەیارەی بێ شۆفێر ، چاپی 3D, کشتوکاڵ، خوێندن... ئەمەی ئێمە بۆی ئەچین پێی ئەڵین نەوەی چوارەم لە شۆڕشی پیشەسازی! 

ئیتر نازانم ئێمەی کورد لە شۆڕشی پیشەسازی یەکەم تێگەیشتوین تاکو بچینە چوارەم؟

بەرنامە سۆفتوێرەکان چەندین کەرتی پیشەسازی وێران دەکات لە دە ساڵی داهاتوو... با تۆزێک نموونەتان بۆ باس بکەم

ئێستا بەرنامەیەک هەیە ناوی "ئوبەرە" کە بووە بە گەورەترین کۆمپانیای تەکسی لە دنیادا وە خۆشیان ساحێبی یەک سەیارەش نین! 

بەرنامەیەکی تر هەیە ناوی "ئێر بی ن بی" کە گەورەترین کۆمپانیای حیجزی هۆتیل و شوقەیە بەڵام خۆی ساحێبی ژوورێکیش نییە

زیرەکی پیشەسازی Artificial Intellegince ئێمە دەبات بەرەو دنیایەکی نوێ

بۆ نموونە ئێستا کۆمپانیای "ئای بی ئیم" IBM WATSON وای کردوە ڕاوێژی یاسای یاخو ئیستیشارەی قانونی بۆت بکات بە چەن چرکەیەک و باشتر بیکات لە مرۆڤ.. وە هەروەها زیرەکی پیشەسازی و ئامێرەکانی دۆزینەوەی نەخۆشی ڕۆڵی زیرەکتر و نەتیجەی باشتر ئەدەن لەوەی مرۆڤ خۆی بیکات

ساڵی 2030 کۆمپیوتر زیرەکتر ئەبێت لە مرۆڤ.

ساڵی 2020 سەیارەی بێ شۆفێر دێتە بازاڕ کە بە پێی نموونەکە تەلەفون ئەکەیت بۆ سەیارەکەت بۆی بێت بە دوات وە کێشەی گەڕاج و سەیارە ڕاگرتنت نابێت، وا باس دەکەن کە مناڵەکانمان پێویستیان بە مۆڵەتی شۆفێری نابێت!

ڕێژەی مردن بە ڕووداوی هاتوچۆ لە ملیۆنیک و دووسەد هەزار دادەبەزێت بۆ تەنها دووسەد هەزار لەبەرئەوەی سەیارەی بێ شۆفێر ڕێژەی ڕووداویهاتوچۆ کەم دەکاتەوە لە باتی ئەوەی هەموو سەد هەزار کیلۆمەتر ڕووداویکی هەاتوچۆ ڕووبدات دەبێت بە هەموو دە ملێون کیلۆمەتر جارێک.

سەیارەکانمان دەبێت بە "تێسلا، گووگڵ، ئەپڵ..." کۆمپانیاکانی سەیارەکان هەمووی ئەیەوێت فریا بکەوێت بەڵام تەکنەلۆجیای گووگل و ئەپڵ زۆر لە پێشە

سەیارەی کارەبایی ڕۆژ بە ڕۆژ زیاد ئەکات و لە ئێستادا تێسلا داواکارییەکی زۆری لەسەرە لە وڵاتانی جیهان وە ڕۆژ بە ڕۆژ کار لەسەر ئەوە دەکرێت ژینگە پاکتر بێت و ئیزعاجات کەمتر بێت. 

کۆمپانیاکانی تەئمین زۆر زەرەرمەند ئەبن چونکە ڕووداوی هاتوچۆ زۆر زۆر کەم دەکات. 

لە جیهانی تەندروستی ئیش لەسەر ئەوە دەکرێت کە ئامێرە پزیشکییەکان لە تەلەفونەکەت ببەسترێت لە ڕێگەی Tricode X بۆی بتوانیت ئەشیعە و فەحسی خوێن و پیداویستییەکانی ترت بە خۆڕایی دەستت بکەوێت.

شێوازی خوێندنیش ئەگۆڕێت چونکە وای لێ یەت موبایەلی زیرەک نرخی زۆر هەرزان دەبێت و هەموو کەس پێی ئەبێت 

ئێمە لە بەردەم گۆڕانکاری گەورەداین، ئێمەی کورد لە کوێین بە بەراورد لەگەڵ جیهاندا؟

ئایە دەست ئەیات لەم جیهانە پێشخستن بە عەقڵیەتی خۆمان نەیەین؟

ئایە ئەم نەوانەی کە تەخەروج ئەکەن لە زانکۆکانمان ئەتوانن بەشدار بن لە پێشکەوتنی ئینسانیەت و تەکنەلۆجیا؟

ئایە ئیدارەی حکومەت بەم شێوەیە هیوا ئەبەخشێت بۆ ئابوری و بژێوی ئایندەی میلەتێک؟

د. بەیاد جەمال عەلی

عەقڵیەتی کوردی و بەرهەمی خۆماڵی

ماوەیەکە دراسەی بابەتی بەرهەمی خۆماڵی ئەکەم، ئینجا ئەمجارە باسی کەمتەرخەمی حکومەت و شریکایەتی ئیجباری مەسٶلە گەندەڵەکان و کۆمپانیا حزبیەکان ناکەم، بەڵکو باسی عەکسەکەی ئەکەم کە هاوڵاتییانی و بەکاربەری کورد کە لەم قەیرانەیا زۆر گلەیی لە حکومەت کرد کە ئیهمال بووە لە پەرەپێدانی بەرهەمی خۆماڵی کە منیش بە تەواوەتی هاوڕام، بەڵام ئەوەی کەباس نەکراوە دۆزینەوەی خەلەلەکان لە عەقڵییەتی خۆماندا. 

لە سوپەرمارکێتێک بووم قونسوڵی ئێرانی لە سلێمانی خۆی کرد بە ژووردا داوای ماستی کرد، کابرای ساحێب دووکانیش ووتی ئەم جۆرەمان هەیە تورکیە و ئەم جۆرەمان هەیە سعودیە و ئەم جۆرەمان هەیە نازانم چییە، کابرا سەری ڕاوەشان ووتی (ئیرانی میخام) ئێرانیم ئەوێت، چەنێک ساحیب دووکان ووتی ئەمانە تامیان خۆشترە و وایە و وایە کابرا هەر ئێرانییەکەی برد ئیتر گرنگ نەبوو بەلایەوە لە تاران درووست کراوە یان مەریوان. 

لە لایەکی ترەوە هەموو ئەزانن کە سیانزدە ساڵی ڕابردوو زۆربەی زۆری پرۆژەی نیشتەجێبوون و پرۆژە حکومییەکان و هەمو جۆرەکان ئەدرا بە کۆمپانیای تورکی لەبەر ئەوەی ئەوان شارەزای زۆر باشتریان هەیە لە ئێمەی کورد لە بابەتی بینا درووست کردن، ئینجا من لە نزیکەوە ئاگادار بووم لە چەند پرۆژەیەک لە گەورەترین پێداویستی تاکو بڕغویەک لە تورکیاوە ئەیانهێنا، بۆ نموونە ئەگەر تۆ لە پرۆژەیەکی نیشتەجێبوون بژیت ئێستا کە تورک درووستی کردبێت سپلیتەکەت یان ئارچەلیکە یان ڤیستڵە وە بۆ هەموو شمەکەکانی تر. 

کە چی چەن ساڵێکە موتابەعەی ئەم میلەتەی خۆمان ئەکەم وە ئەم فەترەی ڕابڕدوو زیاتر بۆی بزانم ئایا بەکاربەری کورد شتی خۆماڵی ئەکڕێت یا چۆن ئەیبینێت؟ ئایا ئێمە داوا لە خاوەن کارە کوردەکان بکەین مەعمەل بێنن و بەرهەمی خۆماڵی درووست بکەن موشتەری ئەبێت؟

خۆم چەندین جار وە ئەکیدم تۆش چەندین جار بینیوتە لە شوێنان کابرای ساحێب دووکان ووتوێتی ئەم شتە هی خۆمانە و ئەم شتە هی فڵان دەوڵەتە ئەوەی خۆمانت بە سووک بینیوە و ئەوەی ترت کڕیوە

ئەتوانم چەند نموونەیەکتان بۆ بێنمەوە

لە هەولێر مەعمەلێکی ئایس کرێم و چلوورە هەیە کە بە کواڵتیەکی بەرز درووست دەکرێت وە بە تام و پاک و تەمیز بەڵام موشتەری زۆر کەمترە بە چاو چلوورەی تورکییەوە

لە هەولێر مەعمەلی ئاسن هەیە کە شیشی بینا بەرهەم ئەهێنێت بەڵام فرۆشی کەمترە لە هی ئۆکرانی و ئیرانی

لەسلێمانی خەستەخانەی فاروق هەیە کە یەکێکە لە پێشکەوتوترین خەستەخانەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەچی خەڵک حەز ئەکات بیشکێنێت و ئەڵێت کوڕە کەی شوێنە خەڵی تیا مرد.... ئەی خەستەخانە ئەتەوێت پێغەمبەر عیسای تیا بێت و کەس نەمرێت

ئینجا خۆشم مارکەی بەیادم درووست کرد بۆ ئامێری کارەبایی لەسپلیت و سەلاجە و تەلەڤزیۆن و ئەم شتانە وەک هەنگاوی یەکەم لە مەعمەلەکانی چین و تایلند درووستم کرد و بە کواڵتی زۆر بەرز کە لە هەزاردا یەک خەلەلی هەبوو، ووتم ئەگەر سەرکەوتوو بێت وا ئەکەم لە کوردستان مەعمەل بکەمەوە و بەرهەم بێنم، کەچی چونکە ناوەکەی کوردی بوو کڕیاڕی کەم بوو بەڵام لە بەغدا و بەسرە و ئێران تاکی نەمایەوە ئیتر منیش پەشیمان بوومەوە. 

ئێمە کێشەی ئەوەشمان هەیە کە لە هیچ نارانین و لە خۆمانەوە حوکم ئەیەین بەسەر خەڵک و بەسەر شتدا... بۆ نموونە ئەو ڕۆژە لای بەقاڵ بووم پیاوێک هات ووتی ئەرێ کاکە پڕتەقاڵی دیالە نەهات؟ بەقاڵەکە ووتی با تاقی کردنەوەیەک بکەین، جوابی داوە بەڵێ تازە گەیشت، واللە کابرا پڕتەقاڵێکی بۆن کرد وتی ئای چەن خۆشە فەردەیەکم بەرێ... کە ڕۆیشت بەقاڵەکە ووتی ئەوە پڕتەقاڵی ئێرانە بەڵام کابرا لێی نازانێت هەر لە خۆیەوە ئەڵێت پڕتەقاڵی دیالەم ئەوێت.

ئەگەر گۆڕانکاری لە عەقڵییەت و هەڵسوکەوتی خۆماندا نەکەین چۆن چاوەڕێی گۆڕانکاری بین لە ستراتیژ و بڕیاڕەکانی حکومەتدا.... حکومەتەکە پێک هاتووە لە خەڵکی ئەم کوردستانە و لە کەس و خزمی هەموومان بۆیە پێداچوونەوەکی تەواومان ئەوێت لە هەموو جوومگەکانی ژیانمان بۆ ئەوەی ئیمەش وەک میلەتانی تر دڵسۆز بین بۆ ووڵاتی خۆمان و تەنها شیعارات نەبێت.

هیوای خواردنی پڕتەقاڵی دیالە و هەناری عەبابەیلێ و کاڵەکی شەمەتان بۆ ئەخوازم

د. بەیاد جەمال عەلی